.jpeg)
فرصت‌های مغفول فرهنگی در دانشگاه‌ها؛ بازاندیشی در بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و ملی
مقدمه: اختصاص بودجه‌ی کافی به فعالیت‌های فرهنگی، یکی از عوامل اساسی در تقویت فضای علمی و اجتماعی دانشگاه‌ها به شمار می‌رود. کم‌توجهی به این حوزه سبب شده است که بخشی از بار مالی برنامه‌های فرهنگی بر دوش دانشجویان و استادان قرار گیرد؛ امری که نشان‌دهنده‌ی ضرورت بازنگری در سیاست‌گذاری‌ها و حمایت‌های رسمی است. رسانه‌ی «دانشگاه انقلاب» در ادامه‌ی تلاش‌های خود برای بررسی چشم‌انداز فرهنگی دانشگاه‌ها، گفت‌وگویی اختصاصی با علیرضا داداشی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه‌ی مدیریت، ترتیب داده است. در این گفت‌وگو، ابعاد مختلف فعالیت‌های فرهنگی دانشگاهی، از چالش‌ها و موانع موجود تا فرصت‌ها و راهکارهای پیش‌رو، از منظر یکی از ارکان اصلی جامعه‌ی علمی یعنی استادان دانشگاه مورد واکاوی قرار می‌گیرد.
در ابتدا خود را به‌طور کامل معرفی بفرمایید؟
علیرضا داداشی، مدرس دانشگاه، دارای دکترای تخصصی مدیریت بازرگانی گرایش بازاریابی از دانشگاه آزاد اسلامی هستم. بیش از ۲۵ سال سابقه‌ی کار در زمینه‌ی مدیریت و بازاریابی دارم. در حال حاضر به‌عنوان مدیر «گروه مشاوره، آموزش و تحقیقات بازار خوشه‌چین» در مراکز علمی، سازمان‌ها و شرکت‌های متقاضی، در قالب کارگاه، وبینارها، سمینار و سخنرانی فعالیت دارم. بیش از ۷۰ مقاله‌ی کاربردی در حوزه‌های مختلف کسب‌وکار، بازاریابی و فروش منتشر کرده‌ام. داور نشریات تخصصی مدیریت، بازاریابی و کارآفرینی بوده‌ام، مؤلف کتاب «بیست گفتار فروش و بازاریابی، کتاب همراه فروشندگان و بازاریابان» و یکی از مترجمان کتاب «راهنمای استراتژیست‌ها» اثر تیموتی گالپین، دانشگاه آکسفورد (۲۰۲۳، ترجمه و انتشار ۱۴۰۳) هستم.
وضعیت فعلی فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا این فعالیت‌ها توانسته‌اند در ایجاد یک فضای پویا و بانشاط فرهنگی برای دانشجویان موفق عمل کنند؟
به نظرم خیر! فعالیت‌های فرهنگی موجود در دانشگاه‌ها هنوز نتوانسته است در ایجاد یک فضای پویا و بانشاط فرهنگی برای دانشجویان موفق عمل کند. من در دانشگاه‌هایی که تدریس داشته‌ام تقریباً تمام فعالیت‌های فرهنگی را مشاهده کرده‌ام. به نظر می‌رسد فعالیت‌های فرهنگی مخاطبان خاص خودش را دارد و عده‌ای از دانشجویان تمایلی به شرکت در این‌گونه فعالیت‌ها ندارند. تنها افرادی که در فضاهای دیگر در همان رشته‌ها مشغول‌اند در دانشگاه فعالیت فرهنگی می‌کنند. باید بگویم بین نشاط و شادی در فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها و معضلات اجتماعی در بین دانشجویان یک رابطه‌ی مستقیم وجود دارد؛ هرچه نشاط و پویایی و شادی در دانشگاه‌ها بیشتر باشد، دانشجویان کمتر به سمت آسیب‌های اجتماعی از جمله سیگار، اعتیاد و… سوق پیدا می‌کنند.
فکر می‌کنید دانشجویان تا چه حد در برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های فرهنگی مشارکت دارند؟ آیا سازوکارهای موجود برای جلب مشارکت آن‌ها کافی است؟
با وجود سازوکارهای موجود، معمولاً جذب چندانی برای ترغیب دانشجویان به انجام فعالیت‌های فرهنگی صورت نمی‌گیرد، مگر انگیزه‌ی کسب نمره‌ی عملی و امثال این‌ها باشد که این هم از نظر من جذب نیست چون در ازای پاداش اتفاق می‌افتد. نیاز است «نشاط»، «امید» و «افزایش انگیزه» برای پیشگیری از ناهنجاری‌ها و مسائل اجتماعی دانشجویی در برنامه‌های فرهنگی دانشگاه‌ها گنجانده شود.
از نظر شما، چه تفاوت‌ها یا شباهت‌هایی بین فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه ما با دانشگاه‌های دیگر (داخلی یا خارجی) وجود دارد؟ آیا ما در این زمینه نقاط قوت منحصربه‌فردی داریم؟
با توجه به این‌که انقلاب ما یک انقلاب فرهنگی بوده و هست، به‌طور قطع بین فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌های ما با دانشگاه‌های خارج از کشور یک فرق اساسی وجود دارد و آن این است که بیشتر فعالیت‌ها با محوریت اهداف انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌های داخلی صورت می‌گیرد. تصور می‌کنم در جاهایی از دنیا این قبیل فعالیت‌ها به شکل عضویت در (NGO)ها و رفتارهای عام‌المنفعه نمود پیدا می‌کند. ما نیز این موارد را داریم و فکر می‌کنم بیشتر در بسترها باشد ولی در عملکرد نقطه قوت منحصربه‌فردی نداریم. ما می‌توانیم از تفاوت‌های فرهنگی بین دانشگاه‌های داخل و خارج به‌عنوان یک فرصت برای تبادلات مختلف فرهنگی با محوریت تبادل دانش و علم استفاده کنیم. به‌طور قطع بین فرهنگ ما و آن‌ها نکات مثبتی وجود دارد، اما ما درباره‌ی شناخت فرهنگ آن‌ها کم‌کاری کرده‌ایم؛ لذا نظم این است که کشورمان ایران با داشتن سابقه‌ی تاریخی در تمدن و فرهنگ می‌تواند نقش مؤثری بر دیگر جوامع و تمدن‌ها، به‌خصوص دانشگاه‌های خارج از کشور داشته باشد.
با توجه به تجربیات شما، اصلی‌ترین چالش‌ها یا موانع پیش‌روی توسعه‌ی فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه کدامند؟ (مانند بودجه، فضا، نیروی انسانی یا سیاست‌گذاری‌ها)
نباید بودجه‌ی فرهنگی دانشگاه‌ها هر سال نسبت به سال گذشته کاهش یابد. تعیین بودجه‌ی مناسب موضوع مهمی در فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها به حساب می‌آید. اختصاص بودجه‌ی فرهنگی مناسب گامی مؤثر در اجرای فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها است. به نظرم دانشگاه‌ها حمایت رسمی و قابل‌توجهی از اختصاص دادن بودجه به مقوله‌ی فرهنگ نمی‌کنند و اکثر دانشجویان، گاه با مشارکت اساتید خود، این فعالیت‌ها را تأمین مالی می‌کنند. سیاست‌گذاری‌ها از عوامل ایجاد ناکارآمدی در این فعالیت‌ها است. بعضی دانشگاه‌ها به چشم «باری به هر جهت» به فعالیت‌های فرهنگی نگاه می‌کنند؛ این موضوع نیازمند توجه خاص مسئولان است.
از دیدگاه شما، چه فرصت‌های مغفول‌مانده‌ای در حوزه‌ی فرهنگی وجود دارد که می‌توانیم با بهره‌گیری از آن‌ها، پویایی بیشتری به فضای فرهنگی دانشگاه ببخشیم؟
جریان‌سازی فرهنگی نکته‌ی قابل‌توجهی است که در اجرای برنامه‌های فرهنگی دانشگاه‌ها مغفول مانده است. ما موزه‌های بسیاری داریم که ناشناخته مانده است. آثار باستانی تقریباً در تمام شهرها و دست‌کم در تمام استان‌ها وجود دارند که ساکنان آن مناطق نسبت به آن‌ها ناآشنا هستند. فرهنگ بومی مناطق مختلف، از ضرب‌المثل و شعر تا بناها و تاریخ محلی و غیره…، بخش‌های پرظرفیتی برای گسترش فعالیت‌های فرهنگی هستند که توجه کافی به آن‌ها نمی‌شود.
نقش اساتید در ترویج فرهنگ و هنر در بین دانشجویان را چگونه تعریف می‌کنید؟ آیا می‌توانیم سازوکارهایی برای مشارکت فعال‌تر اساتید در این زمینه طراحی کنیم؟
به نظر من، حتی اگر قرار است استاد به‌عنوان بخشی از کار عملی کلاسی فعالیت فرهنگی را ترویج کند، به خودی خود ایرادی ندارد ولی برای خارج شدن از یک اتفاق اجباری و مبتنی بر پاداش، به نظرم بهتر است بر خروجی‌های با کیفیت، تهیه‌ی گزارش‌های بازدید، بحث و تبادل‌نظر درباره‌ی فعالیت‌های تعریف و انجام‌شده‌ی دانشجویان، طرح‌ریزی شده و بدین ترتیب از صرف بخشی از نمره خارج شود.
اگر قرار باشد سه پیشنهاد کلیدی برای بهبود و ارتقای فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه ارائه دهید، آن سه پیشنهاد چه خواهند بود؟
اول، فعالیت‌های زمان‌بندی‌شده برای شناسایی و معرفی مراکز فرهنگی. دوم، برگزاری مسابقات جدی و فراگیر در خصوص آشنایی و شناخت آن‌ها و سوم، تولید محتوای با کیفیت از گزارش‌های تهیه‌شده و انتشار وسیع آن‌ها، نه تنها در دانشگاه بلکه در سطوح بالاتر جامعه.
به نظر شما، چه نوع فعالیت‌های فرهنگی می‌تواند در راستای تقویت هویت ملی، ارزش‌های اخلاقی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشجویان مؤثرتر باشد؟
نشست با سالخوردگان و پیشکسوتان هر منطقه و شهر برای مرور خاطرات و تاریخچه‌ی فرهنگی محله، جلسات گفت‌وشنود با صاحبان آثار فاخر تاریخی و فرهنگی، معرفی دستاوردهای هنری، تاریخی و فرهنگی پیشینیان و فعالیت‌های تازه‌ای که در رابطه با آن‌ها انجام می‌شود.
با توجه به تغییرات سریع فرهنگی و اجتماعی در جامعه، چه راهکارهایی را برای به‌روزرسانی و جذابیت‌بخشی به فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه پیشنهاد می‌کنید؟
گاه شاهد بوده‌ام که فعالیت‌های فرهنگی بیشتر منطبق با سلیقه‌ی افراد قدیمی‌تر است و شیوه‌های خلاقانه‌ای برای آن‌ها طراحی و اجرا نمی‌شود. به نظرم کار به ظاهر ساده ولی مهم این است که سلیقه و اجرا با جوان‌ترها باشد و نظارت و پیشبرد کار با صاحب‌نظران، بزرگترها و اساتید.
وی در بخش پایانی سخنان خود یادآور شد: به‌طور قطع نظرخواهی از اساتید دانشگاهی و کسب دیدگاه‌های سازنده و مناسب در ترسیم چشم‌اندازی روشن‌تر برای آینده‌ی فعالیت‌های فرهنگی و مقوله‌ی فرهنگ در دانشگاه بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
خبرنگار: فاطمه عباس‌آباد
