رودخانه‌های رشت؛ نیازمند همکاری همگانی برای احیای پایدار

علاءالدین محمدی میخوش – محقق و پژوهشگر فرهنگی–اجتماعی

رودخانه‌های زرجوب و گوهررود، شریان‌های حیاتی شهر رشت، با وجود پیشینه‌ای تاریخی، فرهنگی و اکولوژیکی غنی، در دهه‌های اخیر به علت ورود بی‌رویه فاضلاب‌های شهری، شیرابه زباله و پساب‌های صنعتی دچار آلودگی شدید شده‌اند. احیای این رودخانه‌ها نه‌تنها به بهبود کیفیت محیط‌زیست و سلامت عمومی شهروندان کمک می‌کند، بلکه موجب ارتقای زیبایی شهری، توسعه گردشگری و تقویت هویت محلی می‌شود. این مسأله را همه شهروندان می‌دانند، اما پرسش اصلی این است که اکنون چه باید کرد؟

هدف ما باید چه باشد؟

بهبود کیفیت آب و اکوسیستم رودخانه‌های زرجوب و گوهررود

کاهش ورود آلاینده‌های شهری، صنعتی و زباله‌ای به رودخانه‌ها

ارتقای فرهنگ عمومی در حفظ و نگهداری محیط زیست شهری

ایجاد مدیریت یکپارچه و مشارکتی در احیای رودخانه‌ها

توسعه فضای سبز و محیط‌های تفریحی پیرامون رودخانه‌ها

موارد ذکرشده اهدافی هستند که همگان بر ضرورت و اجرای آن‌ها تأکید دارند. بر اساس مطالعات کارشناسان محیط‌زیست و منابع آبی استان گیلان، تکمیل و توسعه شبکه جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری، یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای جلوگیری از ورود مستقیم فاضلاب به رودخانه‌هاست. همچنین پاک‌سازی فیزیکی بستر رودخانه‌ها و مدیریت اصولی زباله و شیرابه آن، از دیگر اقدامات ضروری به شمار می‌آید¹.

کارشناسان تأکید دارند که ساماندهی قانونی و فنی حریم رودخانه‌ها، برای جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و ایجاد فضاهای عمومی مناسب جهت فعالیت‌های شهری و تفریحی، اهمیت ویژه‌ای دارد. این اقدامات می‌توانند علاوه بر بهبود شرایط زیست‌محیطی، نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ایفا کنند².

احیای این رودخانه‌ها تنها با تلاش نهادهای دولتی و شهرداری امکان‌پذیر نیست. مشارکت فعال نهادهای مدنی، سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌ها و خود شهروندان نیز نقشی کلیدی در موفقیت این برنامه دارد. مدیران شهری باید با برنامه‌ریزی دقیق و ایجاد زیرساخت‌های لازم، اجرای پروژه‌های احیا را سرعت بخشند. رسانه‌ها می‌توانند با اطلاع‌رسانی شفاف و مستمر، آگاهی عمومی را افزایش دهند و شهروندان نیز با رعایت اصول بهداشت محیط و خودداری از رهاسازی زباله در مسیر رودخانه، سهم خود را ادا کنند³.

کارشناسان محیط‌زیست معتقدند که با اجرای یک برنامه منسجم، مرحله‌ای و مشارکتی، می‌توان امیدوار بود که در چند سال آینده کیفیت آب و اکوسیستم این دو رودخانه بهبود یابد و دوباره به بخشی زنده و پویا از هویت شهری رشت تبدیل شوند. البته این مسیر نیازمند تعهد، هماهنگی و پیگیری مداوم از سوی همه ذی‌نفعان است⁴.

هر اقدام کوچک، از جلوگیری از ریختن زباله در حریم رودخانه تا حمایت از طرح‌های آموزشی و احیایی، می‌تواند تأثیری بزرگ در این روند داشته باشد. با همکاری و اراده مشترک، رودخانه‌های زرجوب و گوهررود می‌توانند بار دیگر به نمادی از توسعه پایدار و کیفیت زندگی در رشت تبدیل شوند. به امید روزی که این دو رودخانه، دوباره با آب زلال و حیات‌بخش خود، قلب تپنده شهر رشت باشند.

احیای رودخانه‌های زرجوب و گوهررود، پروژه‌ای چندجانبه، علمی و عملیاتی است که نیازمند مشارکت همه‌جانبه نهادهای دولتی، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و مردم است. با اجرای منظم این برنامه و تعهد مستمر مسئولان و شهروندان، و با بهره‌گیری از دیدگاه کارشناسان امور، می‌توان امید داشت که طی پنج تا هفت سال آینده شاهد بازگشت سلامت، زیبایی و زندگی به این دو شریان حیاتی شهر رشت باشیم⁵.

پاورقی‌ها:

۱. ایسنا – رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان رشت، میزان تأثیر فاضلاب خانگی بر آلودگی رودخانه‌های زرجوب و گوهررود (۳ مرداد ۱۴۰۲) 

۲. مجله منابع طبیعی ایران – بررسی آلودگی رودخانه زرجوب به‌عنوان آلوده‌ترین رودخانه استان گیلان با ورود فاضلاب صنعتی، شهری و کشاورزی (اسفند ۱۳۸۷) 

۳. ایرنا – راه‌اندازی گشت شبانه برای پایش صنایع و منابع آلاینده زرجوب و گوهررود توسط اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان رشت 

۴. مهر – اعلام طول مسیر رودخانه‌ها (۱۳ کیلومتر گوهررود و ۴۱ کیلومتر زرجوب) و بررسی اثرات آلودگی‌هایی که به تالاب انزلی رسیده‌اند 

۵. تسنیم – وعده استاندار گیلان برای رفع کامل آلودگی رودخانه‌های زرجوب و گوهررود طی چهار سال آینده با حمایت‌های مالی و اجرایی