یک سال بدون تلفات؛ الهام از هلسینکی

محقق و پژوهشگر: علاءالدین محمدی میخوش

دکترای جامعه‌شناسی گرایش ساختارها و نهادهای اجتماعی

در هلسینکی، پایتخت فنلاند، یک سال است که هیچ انسانی در اثر حوادث رانندگی و سوانح خیابانی جان خود را از دست نداده است. شهری با جمعیتی حدود ۶۹۰ هزار نفر، حالا یکی از معدود شهرهای بزرگ جهان است که موفق شده به هدف «تلفات صفر» دست پیدا کند (Helsinki City Statistics, 2024). این خبر، نه‌تنها یک موفقیت محلی، بلکه پیامی جهانی است: خیابان‌های بدون مرگ، ممکن است.

در مقابل، در بسیاری از شهرهای کشور ما، تصادفات مرگ‌بار همچنان بخشی از زندگی روزمره‌اند؛ حوادثی که بر اساس نظر کارشناسان، غالباً در نتیجه نبود زیرساخت‌های ایمن، ضعف آموزش، خودرومحوری و کمبود نظارت پدید می‌آیند.

راز موفقیت هلسینکی: برنامه «Vision Zero»

این موفقیت در پایتخت فنلاند، نتیجه اجرای یک برنامه راهبردی به نام «Vision Zero» (دیدگاه تلفات صفر) است که شهرداری هلسینکی از سال ۲۰۱۶ آغاز کرده و حالا پس از هشت سال، به یکی از الگوهای جهانی در ایمنی شهری تبدیل شده است. هدف این برنامه، حذف کامل مرگ‌ومیر و آسیب‌های شدید ناشی از سوانح ترافیکی در محیط شهری است.

مهم‌ترین اقدامات اجراشده در این برنامه:

◾️بازطراحی خیابان‌ها با اولویت انسان به جای خودرو،

◾️ایجاد مسیرهای ویژه پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری مستقل و ایمن،

◾️آموزش قوانین ترافیکی از مقطع دبستان،

◾️توسعه سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی گسترده و قابل اعتماد،

◾️استفاده از فناوری‌های هوشمند برای ثبت و برخورد با تخلفات.

البته بدون وجود زیرساخت‌های لازم، صرفاً برخورد با تخلفات نمی‌تواند نقش مؤثری در حفظ نظم شهری داشته باشد.

وضعیت شهرهای ایران در مقایسه با هلسینکی

در بسیاری از شهرهای ایران، وضعیت کاملاً متفاوت است:

خیابان‌ها برای تردد خودروها طراحی شده‌اند، نه برای عابران و دوچرخه‌سواران.

◾️پیاده‌روها ناامن، ناکافی یا اشغال‌شده هستند.

◾️سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی ناکارآمد و کم‌ظرفیت‌اند.

◾️مسیرهای دوچرخه‌سواری غیراستاندارد یا اصلاً وجود ندارند.

◾️فرهنگ رانندگی به دلیل نبود آموزش مستمر و ضعف نظارت، با چالش‌های جدی روبه‌رو است.

◾️در نتیجه، هر سال ده‌ها هزار نفر در تصادفات شهری آسیب می‌بینند یا جان می‌سپارند.

درس‌هایی برای شهرهای ایران

تجربه هلسینکی و اجرای برنامه Vision Zero نشان می‌دهد که کاهش چشمگیر تلفات انسانی در خیابان‌ها دست‌نیافتنی نیست. برای رسیدن به این هدف در شهرهای ایران، باید:

◾️بازنگری در طراحی شهری با اولویت دادن به عابران و دوچرخه‌سواران،

◾️گسترش حمل‌ونقل عمومی کارآمد و مقرون‌به‌صرفه،

◾️آموزش مستمر قوانین ترافیک از دوران مدرسه،

◾️استفاده از فناوری‌های هوشمند برای نظارت و مدیریت ترافیک،

◾️فرهنگ‌سازی عمومی برای احترام به حقوق عابران و رانندگان.

امنیت در خیابان‌ها یک حق شهروندی است و با برنامه‌ریزی دقیق، فرهنگ‌سازی و ایجاد زیرساخت‌های لازم، می‌توان به آن دست یافت.

هلسینکی ثابت کرده که مرگ در خیابان‌ها اجتناب‌پذیر است؛ حالا نوبت ماست.