بررسی پدیده افزایش جمعیت جوانان NEET در ایران با تأکید بر استان گیلان و شهر رشت

محقق و پژوهشگر: علاءالدین محمدی میخوش

دکترای جامعه‌شناسی گرایش ساختارها و نهادهای اجتماعی

مقدمه و بیان مسئله:

پدیده NEET (Not in Employment, Education or Training) به جوانانی اطلاق می‌شود که نه در حال تحصیل‌اند، نه شاغل هستند و نه در دوره‌های آموزشی یا مهارتی خاصی شرکت دارند. این وضعیت، که معیاری برای ناکارآمدی ساختارهای آموزشی، اقتصادی و اجتماعی است، در ایران و به‌ویژه در میان دختران و جوانان، روندی رو به افزایش دارد. طبق آمارهای رسمی، حدود یک‌چهارم جوانان ایرانی NEET هستند که این نرخ در میان دختران به حدود ۵۰ درصد می‌رسد؛ رقمی نگران‌کننده که از میانگین جهانی نیز فراتر رفته است. این پدیده یکی از چالش‌های بزرگ اجتماعی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود.

به‌تازگی، معاون وزیر کار در مصاحبه‌ای اعلام کرده است که این نرخ ۵ درصد بیشتر از میانگین جهانی است و از هر ۲ دختر، یک نفر نه تحصیل می‌کند و نه شغل دارد. این روند نگران‌کننده نه‌تنها توسعه فردی جوانان را متوقف می‌نماید، بلکه عاملی در تضعیف رشد اقتصادی، افزایش آسیب‌های اجتماعی و گسترش نابرابری است.

بررسی پدیده در سطح ملی و منطقه‌ای:

در سطح کشور، بیشترین سهم این پدیده مربوط به دختران، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و ساکنان مناطق روستایی و محروم است. نبود فرصت شغلی متناسب با رشته تحصیلی، ضعف برنامه‌های کارورزی و فرهنگ نادرست نسبت به اشتغال‌زایی از عوامل اصلی آن هستند. در همین راستا، استان گیلان و به‌ویژه شهر رشت، علیرغم سطح بالای تحصیلات، با یکی از بالاترین نرخ‌های NEET مواجه‌اند. در شهر رشت، تخمین زده می‌شود حدود ۴۸ درصد از دختران ۱۸ تا ۲۵ ساله NEET هستند. مهاجرت، عدم وجود صنایع نوآور، ضعف زیرساخت مهارت‌آموزی و عدم تناسب بازار کار با تخصص‌ها، وضعیت را در گیلان پیچیده‌تر کرده است.

چه عواملی این پدیده را به بحران تبدیل می‌کند و آن را تشدید می‌بخشد؟

◾️عوامل متعددی در شکل‌گیری و افزایش NEET مؤثرند. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

◾️نبود سیاست‌گذاری هماهنگ میان آموزش و اشتغال،

◾️ضعف نظام مهارت‌آموزی،

◾️انفعال نهادهای محلی،

◾️فرهنگ محافظه‌کارانه در خصوص اشتغال زنان،

◾️فقدان برنامه‌های حمایتی کارآفرینی،

◾️نداشتن مدل‌های موفق استانی برای اشتغال جوانان.

در گیلان، نبود اکوسیستم استارتاپی، کمبود صنایع خلاق و فاصله آموزش دانشگاهی از نیاز بازار (به‌ویژه در حوزه گردشگری و کشاورزی مدرن) از دلایل اصلی تشدید این پدیده است که نیازمند مطالعه و بررسی بیشتر است.

ادامه روند رشد این پدیده می‌تواند پیامدهای زیر را به دنبال داشته باشد:

◾️افزایش ناامیدی و افسردگی جوانان،

◾️کاهش نرخ مشارکت اقتصادی،

◾️گسترش پدیده مهاجرت از استان‌های شمالی به کلان‌شهرها یا خارج از کشور،

◾️افت شاخص‌های ازدواج و فرزندآوری،

◾️رشد بزهکاری و اعتیاد،

◾️تضعیف پایه‌های توسعه منطقه‌ای.

این پیامدها به‌ویژه در میان جوانان تحصیل‌کرده و دختران در شهرهایی مثل رشت، عمیق‌تر و اثرگذارتر است.

راهکارهای کاهش این پدیده

برای کاهش این پدیده، مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ و چندبخشی ضروری است، از جمله:

◾️بازنگری در نظام آموزشی با تمرکز بر مهارت‌آموزی،

◾️راه‌اندازی مراکز مشاوره شغلی،

◾️تقویت ارتباط دانشگاه‌ها با صنایع محلی،

◾️حمایت هدفمند از اشتغال زنان و جوانان،

◾️توسعه کارآفرینی دیجیتال،

◾️ایجاد پارک‌های نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها،

◾️فعال‌سازی ظرفیت گردشگری هوشمند و بوم‌گردی در گیلان،

◾️طراحی طرح‌های ویژه اشتغال جوانان با حمایت دولت، شهرداری و نهادهای دانشگاهی.

نتیجه‌گیری

این پدیده نماد بحران در پیوند بین آموزش، اشتغال و آینده‌نگری جوانان است. وضعیت NEET در کشور نگران‌کننده است و در مناطقی مانند رشت و گیلان، به‌دلیل شرایط خاص فرهنگی و اقتصادی، پیچیده‌تر و ریشه‌دارتر است. مقابله با آن نیازمند یک رویکرد منطقه‌ای، واقع‌گرا و نوآورانه است.