کرامت انسانی و به تبع آن، حقوق بشر یکی از اصطلاحات پرکاربردی است که

کرامت انسانی و به تبع آن، حقوق بشر یکی از اصطلاحات پرکاربردی است که بعد از جنگ جهانی دوم و شروع به کار سازمان ملل متحد در سال 1945 به مجموعه واژگان رجال سیاسی جهان را پیدا کرد. روز ۱۴مرداد در تقویم رسمی ایران، روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی نامگذاری شده است.

حقوق بشر در مفهوم سیاسی، مجموعه حقوقی است که به ساکنان یک کشور، اعم از بیگانه و تبعه در مقابل دولت داده می شود و شامل مجموعه‌­ای از حقوق مدنی و سیاسی مثل آزادی، برابری و مقاومت در برابر تجاوز و تعدی و مصونیت جان و مال و خانه است.

حقوق بشر، حداقل حقوقی است که انسان در هرجا که هست باید از آن برخوردار باشد. البته این مفهوم عمیق در دهه­‌های اخیر همواره از سوی دول استعمارگر و صاحب قدرت به عنوان حربه‌ای برای اعمال فشار و سلطه بر کشورهای دیگر به ویژه کشورهای اسلامی استفاده کرده‌اند.

اعلامیه حقوق بشر اسلامی و اعلامیه جهانی حقوق بشر،هر دو بر شرافت و کرامت ذاتی انسان تأکید دارند؛ گرچه در برخی موارد اختلاف و در مواردی شباهت وجود دارد. نادیده­ گرفته شدن ابعاد معنوی احکام اسلامی و پرداختن صرف به جنبه­‌های مادی و طبیعی حیات بشری در اعلامیه جهانی حقوق بشر از ایراداتی بود که مسلمانان به بندهای این اعلامیه وارد کردند و همین نقص­‌ها، کشورهای اسلامی را بر آن داشت تا در چارچوب سازمان کنفرانس اسلامی قوانینی برای جنبه حقوق بشری بر اساس دین اسلام تدوین و تصویب کنند. از این رو، سازمان کنفرانس اسلامی در 5 اوت سال 1990 در نشست قاهره اعلامیه اسلامی حقوق بشر را در سطح دولت­‌های اسلامی به تصویب رساند.

از سال 2008 نیز بنا به پیشنهاد ایران و تصویب کشورهای اسلامی در سازمان کنفرانس اسلامی، پنجم اوت مقارن با 14 مرداد هر سال به عنوان «روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» نامگذاری شد تا بدین طریق هر ساله در سطوح داخلی کشورهای اسلامی توجه لازم در زمینه حقوق بشر و راهکارهای ارتقاء و اجرائی کردن آن به عمل آید.

محتوای اعلامیه­‌های منتشر شده مجمع حقوق بشر سازمان ملل نشان می­‌دهد که علت و انگیزه اصلی تهیه کنندگان این حقوق، اهمیت توجه به کرامت انسان­‌ها با هدف کاستن از آلام بشریت و نگرانی­‌های ناشی از جنگ­‌های خانمان سوز  به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم بوده است.  البته بررسی اعلامیه حقوق بشر جهانی و حقوق بشر اسلامی، موارد اشتراک این دو اعلامیه را مشخص کرده است عبارتند از: حق حیات، حق کرامت، حق آزادی، حق مساوات، حق مالکیت و از سوی دیگر تفاوت­‌ها در تعریف خدا محوری یا انسان محوری، در تعیین حق آزادی، حق حفاظت و نگهداری از افراد بی گناه و مذهب سبب افتراق این دو اعلامیه از یکدیگر شده است.

کرامت انسانی از آن جهت حائز اهمیت است که خود، پایه و اساس بسیاری از حقوق و امتیازات و تکالیف انسانی شناخته می شود. نه صرفاً به عنوان یک حق یا مجموعه ای از حقوق غیرقابل سلب و انتقال، بلکه محور و مبنای حقوق بشر تلقی می شود و پیشرفت و توسعه پایدار در هر جامعه مستلزم رعایت آن است. در صورت عدم توجه به این اصل و التزام عملی به آثار آن، ارزش هایی چون عدالت، آزادی، برابری و صلح در روابط داخلی و بین المللی معنا و مفهوم خود را از دست خواهد داد. حقوق عدیده‌ای که در مواد مختلف اعلامیه جهانی حقوق بشر و با تفصیل بیشتر در میثاقین و سایر اسناد حقوق بشری آمده است، اساساً برگرفته از شناسایی‏ اصل کرامت و شرافت انسانی و قائل بودن به وجود این کرامت برای همه انسان‏‌ها به هنگام تولد می‌باشد. خداوند در قرآن کریم به صراحت به این خصوصیت ذاتی بشر اشاره می‌­کنند:« وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُم مِّنَ الطَّیِباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْصِیلاً»( آیه 70، سوره اسرا ).

گردآوری: اعظم بیگلری